Czym jest dialog?

Dialog to sposób komunikacji, który koncentruje się na zrozumieniu innych, a nie na próbie przekonania do swoich racji. Jest to pokorny proces, w którym podchodzimy do drugiego jako istoty ludzkiej z jej potrzebami i uczuciami. W dialogu status, pozycja i pochodzenie nie mają absolutnie żadnego znaczenia. Próba zrozumienia innych to uznanie drugiego jako osoby. Nie oznacza to jednak akceptacji jego poglądów i wartości, ale respektowanie prawa do ich wyrażania.

Zrozumienie drugiego pozwala na budowanie trwałych relacji, które tworzą społeczeństwa. Jest to niewątpliwie wyzwanie szczególnie wtedy, gdy poziom konfliktu w społeczeństwie jest wysoki, a podziały są głęboko zakorzenione. W podzielonych społecznościach wielkim wyzwaniem jest znalezienie przestrzeni potrzebnej wszystkim stronom, aby się spotkać i poczuć bezpiecznie. Bez stworzenia wspierającej i bezpiecznej przestrzeni, w której uczestnicy mogą dzielić się swoimi doświadczeniami, odczuciami i myślami, dialog nie jest jednak możliwy. Postawa dialogu opiera się na chęci zrozumienia drugiego człowieka i przeświadczeniu, że sądy wydawane na podstawie uprzedzeń mają ograniczoną ważność. Niestety jest wiele takich przypadków, kiedy ludzie odmawiają spotkania się z drugą osobą, kierując się obiegowymi opiniami na jej temat. Jak jednak możemy osądzać kogoś, kogo nigdy nie spotkaliśmy?

Dialog pozwala zabrać głos tym, którzy rzadko mają okazję się wypowiedzieć i zostać wysłuchanym. Tworzy przestrzeń, w której każdy może zostać usłyszany. Jest prostym i zarazem potężnym narzędziem do budowania społeczności opartej na szacunku i życzliwości.

Jak prowadzić dobry dialog?

Zaproś uczestników

Dialog to wspólne przedsięwzięcie. Wszyscy zainteresowani powinni zostać zaproszeni do uczestniczenia w podejmowaniu decyzji odnośnie celu, tematu, metod pracy i harmonogramów. To daje poczucie bezpieczeństwa i przynależności do projektu. Próby manipulacji podważają zaufanie i niszczą każdą formę dialogu. Otwartość i przejrzystość to elementy obowiązkowe od samego początku.

Poświęcić nieco czasu na zapoznanie się

Nie rozpoczynaj dialogu od przedstawiania poglądów czy argumentów. Postaraj się poznać swojego rozmówcę – zacznij od spojrzenia w twarz i miłego słowa. Reprezentujemy sobą znacznie więcej niż tylko nasze poglądy i argumenty. Mamy też coś, co nas łączy: podobne doświadczenia na temat tego, co to znaczy być człowiekiem. Mamy rodziny, a także pracę i zainteresowania. Doświadczaliśmy zarówno smutku, jak i radości. Być może odwiedzaliśmy nawet te same miejsca, przeczytaliśmy te same książki czy słuchaliśmy tej samej muzyki. Jest tysiące kwestii, które nas łączą. Ważne, abyśmy dostrzegli te wspólne elementy, zanim zostaniemy zaślepieni przez to, co nas dzieli. W taki właśnie sposób tworzymy atmosferę wspólnoty i bezpieczeństwa.

Kreuj poczucie równości

Dobry dialog wymaga nie tyle podobnych, co równych sobie uczestników. W przypadku istnienia zasadniczych różnic pomiędzy rozmówcami, np. w zakresie edukacji, poziomie wiedzy i statusie, należy stworzyć między nimi poczucie równości. Jak to zrobić? Stół, przy którym prowadzimy dialog, powinien być okrągły, należy zapomnieć o wszelkich formalnych tytułach, a czas przeznaczony na wypowiedź powinien być taki sam dla wszystkich uczestników. Kluczowy jest również okazywany sobie szacunek. W takich warunkach osoby, których głos zwykle nie jest słyszany, zostaną wysłuchane, a monolog najpotężniejszych zostanie przełamany.

Rozpocznij odnajprostszych tematów

„Zacznij wspinać się od najniższej części muru”. To pozwoli zbudować wiarę w swoje siły w pokonywaniu większych trudności. Drabina, którą się posługujemy, to zaufanie. Ono musi być obustronne. (Norweskie tłumaczenie słowa tillit, czyli zaufanie, to anagram – oznacza to samo czytane normalnie i wspak).

Słuchaj aktywnie

Każdy dialog zakłada wolę i umiejętność słuchania. Gdy nikt nie słucha, wszystko, co zostaje powiedziane, nie ma najmniejszej wartości. Bycie ignorowanym zawsze jest bolesne i poniżające. Dialog wymaga słuchania i pełnego zrozumienia dla drugiej osoby. Nie tylko zrozumienia jej poglądów, ale także potrzeb i sytuacji życiowej. Żyjemy w kulturze, gdzie mówienie w sposób długi i elokwentny oznacza wysoki status. Daje to także poczucie władzy. W przestrzeni prowadzenia dialogu dobry słuchacz jest równie ważny, jeśli nawet nie ważniejszy, niż dobry mówca. Istotne jest także słuchanie tego, co zostało przekazane w sposób nieśmiały, niepewny i niedokończony. Bycie dobrym słuchaczem to poświęcenie uwagi, cierpliwość, altruizm. Dobry słuchacz wykorzystuje uszy, oczy i serce.

Zadawaj dobre pytania

Osoba, która myśli, że wie wszystko, nie zadaje pytań. W języku norweskim słowo pytać – spørre – jest lingwistycznie powiązane ze słowami „poszukiwać”, „odnajdywać”: spore, oppspore. Aktywny słuchacz nie jest niemy, lecz zadaje pytania. Dobre pytania prowadzą nas do tego czego, jeszcze nie wiemy, a o czym chcielibyśmy i powin- 15 Nie możemy rozwiązywać problemów, używając takiego samego schematu myślowego, jakim posługiwaliśmy się w trakcie ich pojawienia się. Albert Einstein niśmy wiedzieć. Są to pytania otwarte, na które nie można odpowiedzieć krótkim „Tak" lub „Nie" i zaczynają się od słów: „Co?”, „Jak?”, „Dlaczego?”. Interpretujemy to, co przekazują nam inni w dobrej wierze, a kwestie niezrozumiałe są wyjaśniane. Dialog może być tańcem ze słowami; zadajemy pytania i odpowiadamy, dajemy i bierzemy. Istnieją również inne rodzaje pytań: pytania niewłaściwe i zbyt wścibskie; pytania natarczywe, jak choćby te podczas przesłuchania przez policję, które łamią podejrzanego i zmuszają go do przyznania się do winy, nawet jeśli jest niewinny. Takich pytań nie wolno używać podczas prowadzenia dialogu, gdyż naszym celem jest zbudowanie zaufania.

Nie nakłaniaj nikogo do swojego sposobu myślenia

Celem dialogu nie jest zmuszanie czy zachęcanie innych do zmiany. W taki sposób działa propaganda. Gdy próbujemy narzucić komuś określone wartości, przynosi to zwykle odmienny efekt. T.S. Elliot powiedział kiedyś: „lubię być czymś poruszony, ale nie do czegoś zmuszony” – i wielu osobom takie podejście jest bliskie. Dialog nie wiąże się z przymusem, nie to jest jego istotą; dialog składa się ze słuchania, uczenia się i być może – zmiany siebie. Nie można zmienić drugiego człowieka, jeśli sami nie jesteśmy otwarci na zmianę.

Nie przypisuj innym opinii, których nie podzielają

Każdy powinien wypowiadać się w swoim własnym imieniu oraz mieć czas i możliwość wyjaśnienia i uzasadnienia swoich opinii. Nikogo nie można definiować odwołując się do prostych uogólnień (np. „Przecież wszyscy muzułmanie tak myślą…”). Nikt nie powinien bronić poglądów, których sam nie wyznaje, a które są przypisane i być może wyznawane przez osoby z tej samej organizacji politycznej, religijnej czy etnicznej.

Porównuj własne ideały z ideałami rozmówcy

Często dokonując porównań, nie jesteśmy sprawiedliwi – porównujemy nasze wspaniałe ideały z zaniedbaniami innych. Kiedy stawiamy się ponad kreską ułamkową, wynik zawsze będzie na naszą korzyść. Przez wieki w chrześcijaństwie nie było miejsca na wolność religijną, demokrację oraz równość kobiet i mężczyzn. Inkwizycja i krucjaty to chrześcijański wynalazek w czasach, kiedy wielu postrzegało islam jako religię tolerancji. Powinniśmy zatem porównywać nasze ideały z ideałami innych, nasze zwyczaje ze zwyczajami innych, nasze zbrodnie ze zbrodniami innych.

Nie przyjmuj bezkrytycznie argumentów drugiej strony

Starajmy się rozumieć sposób myślenia innych. Nie po to, by go bezkrytycznie przyjmować, ale po to, by mieć pełniejszy obraz świata. Tolerancja wymaga tolerowania, ale Katarzyna Młynek 16 niekoniecznie akceptowania tego, co mówią inni. Powinniśmy otwarcie kwestionować poglądy, których nie rozumiemy lub nie akceptujemy. W ten sposób traktujemy innych poważnie. Jasność opinii tworzy atmosferę bezpieczeństwa, ale to od opinii, a nie od ludzi, powinniśmy się odseparować. Gandhi stwierdził: „powinieneś traktować złodzieja w taki sam sposób, jak gdyby zapaliło się światło i okazało się, że złodziejem jest Twój ojciec”. Uczestnictwo w dialogu nie oznacza łatwego relatywizmu. Nie chodzimy przebrani za siebie nawzajem. Nie przestawajmy wierzyć w to, co jest według nas prawdziwe i właściwe, o ile mocne argumenty nie przekonają nas do zmiany zdania.

Bądź otwarty i szczery, ale określaj granice tego, co chcesz powiedzieć

Bycie szczerym nie oznacza, że możemy powiedzieć wszystko, co nam przyjdzie do głowy. Pewne sprawy powinniśmy zostawić tylko dla siebie. To, co jest prywatne, powinno pozostać w sferze prywatności. Duński teolog i filozof Knud E. Løgstrup (1905–1981) prosi nas o poszanowanie „sfery nietykalności” drugiej osoby. Sfery nietykalności chronią to, co wewnątrz, i to, co najbardziej wrażliwe przed wścibskimi spojrzeniami innych. To, co chcemy chronić, jest bardzo indywidualne. Zdarza się, że pewne tematy stają się tak drażliwe, że w ogóle nie jesteśmy w stanie o nich rozmawiać, np. doświadczenia wojenne.

Akceptuj i stwórz miejsce na emocje

Rozpoczynamy dialog jako ludzie, którzy myślą i czują. Mimo że przestrzeń dialogu nie jest terapią, należy znaleźć w niej miejsce na okazanie radości, frustracji, śmiechu czy płaczu.

Dialog można zawsze kontynuować

Kiedy dialog się kończy, niejednokrotnie chcemy go kontynuować w późniejszym czasie, gdyż mogą pojawić się nowe kwestie do omówienia, kolejne osoby do włączenia do rozmowy i nowe okoliczności. Pomimo że dialog zakłada wzajemne zrozumienie, rzadko możemy stwierdzić, iż zrozumieliśmy się w pełni. Nawet po najbardziej udanym dialogu pozostaje nuta niezrozumienia – i dlatego tak często mówimy: musimy o tym jeszcze porozmawiać.

O dialogu